De verhalende kunst van Jean le Gac

Jean Le Gac: The Painter 1974
(oorspronkelijk 6 zwart-wit foto's en 4 kleurenfoto's)

In 1974 hield Gallerie 't Venster in Rotterdam een expositie van de Franse conceptuele kunstenaar Jean Le Gac. Te zien waren zijn fotowerken met begeleidende teksten. Het gaat om foto’s en teksten die aan elkaar gelijkwaardig zijn: de tekst fungeert niet als onderschrift of verklaring van de foto, en de foto dient niet om de tekst te verduidelijken, de teksten en foto’s vullen elkaar aan. Dit wordt ook wel 'narrative art' genoemd. De vaak handgeschreven teksten zijn binnen deze stijl persoonlijke beschrijvingen van waarheidsgetrouwe of verzonnen gebeurtenissen, of ze bestaan uit aaneenschakelingen van gedachten. Narrative art bedient zich van een ontregelende verhaaltechniek die associatief is, het onderscheid tussen feit en fictie teniet doet en sprongen in tijd en ruimte toelaat of oorzaak en gevolg verwisselt. Door het persoonlijke karakter van teksten en foto’s, en met haar nadruk op de niet-eenduidige relatie tussen woord en beeld, onderscheidt narrative art zich van de stroming waaruit zij voortkomt, de conceptuele kunst. Het principe om volgens een vooropgezet plan te werken en het werkproces door middel van foto’s en beschrijvingen op een systematische manier te documenteren, is van de conceptual art niet overgenomen. Ook het principe, om filosofische definities over kunst, werkelijkheid en cultuur zelf als kunst te presenteren, is niet meer gehanteerd. Kunstenaars van narrative art hebben een andere strategie: zij construeren schijnrelaties tussen de informatie en tekst.

Fragmenten: The Painter (Galerie 't Venster)

Omslag: Der Maler 1977

Een van de fotowerken die te zien was in Galerie 't Venster is getiteld 'The Painter' uit 1974. Dit werk werd toen ook aangekocht door het Museum Boymans Van Beuningen. Het bestaat uit vier kleurenfoto's en zes zwart-wit foto's met Engelse teksten in facsimile. De oplage is 50 stuks. Dit werk is verder 'versneden' als een begeleidende catalogus, genaamd The Painter (Edition Galerie 't Venster Rotterdam 1974). Deze uitgave kan als een kunstenaarsboek worden beschouwd. 

In een ander kunstenaarsboek - die als begeleidende catalogus voor de tentoonstellingen in Hamburg, Aachen en München is uitgegeven - wordt 'The Painter' als een apart hoofdstuk meegenomen: Der Maler (Brüssel – Hamburg : Edition Lebeer Hossmann 1977 oplage onbekend + 18 ex. ges./gen. met 5 postkaarten). De begeleidende teksten zijn in het Duits. Hierin zijn ook andere verhalende hoofdstukken over een fictieve schilder opgenomen: Der Abenteuerroman (1972) en ...und der Maler (1976).

Als kunstenaar stelt Le Gac zich voortdurend vragen rond het kunstenaarschap en doet dit door zich in de rol van verslaggever van de schilder te plaatsen. Het is gebaseerd op de afstand die er is tussen de schilder en zijn werk. Met fototoestel en schrijfmachine volgt hij schilders en maakt reportages. De teksten geven zin aan de keuze van het onderwerp, vertellen dingen die niet noodzakelijk op de foto te zien zijn en geven zo aanleiding tot een dubbele lectuur van de lezer. Bijvoorbeeld een fragment uit De Schilder: "Ik ben er echter zeker van dat het beroep van schilder (ik heb het niet over de werken) hem al heel vroeg heeft geboeid. In zijn vroege jeugd hebben de enkele schilders, die hij 'naar de natuur' zag werken, op hen altijd het effect gehad van echte geestverschijningen. Elke keer werd die ontdekking gedaan tijdens helder zonnig weer. Opgesteld in het landschap met hun vreemde werktuigen, scheen hun persoon doordrongen van een zó volledig vermogen tot koncentratie dat hij er zo van onder de indruk was dat hij geloofde dat er iets onherstelbaars zou gebeuren dat het, door het onverwachte ervan zelfs gevaar liep onopgemerkt te blijven".

Hij richt zich niet tot een bepaald schilder maar tot het begrip "schilder" in de artistieke situatie waarin de kunstenaar zich bevindt. Soms krijgen ze een naam zoals Florent Max, Ramon Nozaro, Jack Beauregard, Asfalto Chaves en Ange Glacé (anagram van Jean Le Gac) en soms is er ook een biografie. Meestal echter is er alleen sprake van "de schilder" of van "hij" of zelfs "ik". Wanneer hij de schilder voorstelt door middel van fotoreeksen dan is het Le Gac zelf die model staat voor de schilder die hij zelf omschrijft als "un artiste dans mon genre". Vanaf 1971 is er een constante betrokkenheid met "de schilder" in het werk van Jean Le Gac. Aanvankelijk drukt hij zich voornamelijk uit met foto's. Er is meer sprake over het personage van de schilder dan eigenlijk van zijn werk. Op de foto's zijn er slechts onbeschilderde of nauwelijks beschilderde doeken te zien.

In het kunstenaarsboek Le Peintre de Tamaris près d’Alès. Roman (Crisnée : Editions Yellow Now Gent, 1979) staat ook een fictieve schilder centraal. Hierin krijgt de schilder vorm in een roman. Het is een presentatie van foto's en teksten uit de periode 1973-1978.