De letterboeken van Abe Kuipers

 

Op de achtergrond een etalage met het affiche Letters. 

Omslag en fragmenten uit: verslag letteretet-project 1971

De schilder, graficus en vormgever Abe Kuipers raakte bevriend met kunstenaars als Jan van der Zee, Job Hansen en Jan Jordens en was zelfs even lid van De Ploeg. 'Maar vanwege een conflict, stapten enkelen van hen uit dat gezelschap. Zij richtten 'Het Narrenschip' op. Ik was jong en naïef en ging maar mee. Later volgde ik ze naar de kunstenaarsgroep Nu. Maar op een gegeven moment trok ik mij daaruit terug. Ik was liever op mezelf'. In de jaren ’60 liet hij het landschapsschilderen los en ontdekte hij de zeefdruk. Veelal in zwart creëerde Kuipers beelden over zijn eigen, innerlijke belevingswereld. Na deze periode ging hij experimenteren met felle, fluorescerende kleuren. De laatste decennia ontwikkelde Kuipers een eigen beeldtaal met symbolen en tekens. 'Onder invloed van mijn grafische werk, ging ik steeds minder afbeelden wat je ziet, en meer uitbeelden wat je niet kunt verwoorden'. Naast zijn vrije werk was Kuipers een veelgeprezen grafisch ontwerper. Hij was docent aan de AKI in Enschede en vormgever van onder meer het Groninger Museum. 'Ik wilde onafhankelijk zijn en kunnen voorzien in mijn eigen bestaan. Ik was vormgever, docent en vrij kunstenaar. Dat moest ik voortdurend op elkaar inpassen. Dat lukte door heel zorgvuldig te werken'.

Zijn vrije werk ging een ander karakter vertonen en meer gericht op een breder publiek. Ook gaat hij steeds vaker teksten in zijn werken gebruiken. Mede door zijn studie van letter en boek en het onderwijs dat hij daarin gaf, organiseerde Kuipers in Groningen een project genaamd 'Letteretet'. Het project vond in kader van Sonsbeek 71 (Sonsbeek buiten de perken) plaats in 1971. Naar aanleiding hiervan is een publicatie uitgekomen die als een kunstenaarsboek kan worden beschouwd: Rood, Groen, Blauw, Geel : verslag letteretet-projekt van Abe Kuipers mei 1971 (Druk-store Groningen 1971 met foto's van John Stoel). Kuipers in de inleiding: 'Letters... je kunt er mee zien wat je zegt, ze spreken de taal die je zelf spreekt. Letters staan voor klanken. Meestal krijgen ze pas zin in een zin. We zeggen letterteken, dat wil zeggen klankteken'. En verder: 'Nu het klankschrift: een koe werd een paar duizend jaar geleden door de Foeniciërs aleph genoemd. Teken de koeiekop en spreek af, als je die ziet zeg dan a ... en vergeet dat het voor alle klanken die je nodig hebt... en kijk daar is het alpha-beth, zie maar'. Het project en bijbehorende uitgaven zijn uitermate creatief en conceptueel en past heel goed in de tijdsbeeld waarin de conceptuele kunst hoogtij vierde.

Omslag en fragmenten uit: Letter 1971
(collectie: Universiteitsbibliotheek Groningen)

Het beoogde een informele confrontatie met de letter, die zich grotendeels op de een of ander manier langs de straat afspeelde. Het begon met de verspreiding van het affiche 'Letters' in de stad waarop per letter informatie werd gegeven over het ontstaan van het alfabet. Het hing in etalages, maar ook op reclameborden tussen de gewone reclameposters en op scholen en bibliotheken. Op 12 mei 1971, tussen 8 uur en ongeveer half 10 's avonds, was in de ramen van verzorgingsflat Patrimonium geleidelijk een grote verlichte B te zien. De keuze voor deze letter was een vingerverwijzing naar de oorsprong van de letter B, omdat deze is voortgekomen uit het Foenisische teken voor tent of huis. Daarnaast werd in kader van het project een enquête gehouden naar de kennis van een aantal willekeurige Groningers over letters en de psychologische betekenis van sommige letters. Verder was er een fotowedstrijd en ook een lagere school deed me aan het project. De (zeefdruk) prent die ten grondslag lag aan het affiche is ook versneden en geheel in zeefdruk uitgevoerd als kunstenaarsboek verschenen: Letters (De Ark Enschede 1971 ges. oplage onbekend). Hierin zijn recensies (o.a. over een omstreden B van aBe Kuipers), een verslag over de fotowedstrijd, de betrokkenheid van de school en de ankéte met uitkomsten en grafieken opgenomen.

Omslag en fragmenten uit: Letters 2 1975
(collectie: Universiteitsbibliotheek Groningen)

Als vervolg op de letterboek 'Letters' laat Kuipers in 1975 een kunstenaarsboek, Letters 2 (De Ark Enschede 1975 oplage 80 gen./ges.) verschijnen. John Stoel maakte de foto's. Ook hierin wordt de oorsprong van de letters van het alfabet verklaard, maar deze keer door middel van zwart-wit foto's. Een glasplaat met de oervorm van een letter wordt gehouden voor het object waarvan de letter als beeldteken afstamt. Kuipers laat bijvoorbeeld het beeldteken voor vis - klank nun - zien, dat gedraaid de letter N werd. De overeenkomsten tussen letterteken en oervorm zijn vaak frappant.

Zijn liefde voor Groningen en omgeving komt naar voren in de prent 'Groen Groningen', die ook is versneden tot het kunstenaarsboek Albumpje van de natuur die in 1974 was uitgekomen. Hierin staan vijf afbeeldingen van plekken in en rondom Groningen die hem dierbaar waren, aangevuld met korte, met de hand geschreven teksten: het Paterswoldsemeer, het Elsburger-onland, het Noorderplantsoen, de Steentil bij Aduard en de kom van Haren. De eerste vier zijn gebaseerd op foto's uit de jaren dertig, de vijfde op een schilderij uit de jaren vijftig en alle zijn ze ingevuld met fluorescerende kleuren.

Bron: abekuipers Profiel Uitgeverij Bedum 2011: geheel door Abe Kuipers vormgegeven.

Omslag: Albumpje van de natuur 1974