Nederlandse kunstenaarsboeken deel 1 (de jaren '70 en '80): Duane Michals

Duane Michals

Duane Michals (fragmenten uit: Photographs with written text)

Duane Michals pionierde in de jaren zestig met (geënsceneerde) fotoreeksen waarin hij korte verhalen vertelt over de menselijke kanten van het leven: liefde en dromen maar ook angsten en teleurstelling. Kenmerkend was dat hij sinds 1974 bij zijn fotoreeksen korte, handgeschreven teksten plaatste, zoals in het kunstenaarsboek Photographs with written text (Municipal Van Reekummuseum of Modern Art Apeldoorn 1980). De tekst werd een integraal onderdeel van zijn werk. Michals eigen familie en een paar bijzondere zelfportretten zijn afgebeeld. De foto's en de teksten zijn aan elkaar gelijkwaardig. De tekst fungeert niet als onderschrijft of verklaring van de foto, en de foto dient niet om de tekst te verduidelijken. Een principe dat ook voortkomt in narrative art. Zijn foto's moeten dus letterlijk "gelezen" worden zowel plastisch als literair.

Michals is het tegenovergestelde van een verslaggever. Hij legt niet onbeproefd de aanwezige realiteit vast, maar ensceneert korte, poëtische of frapperende gebeurtenissen, die hij als reeksen fotografeert. Filmstroken waarvan de beelden los onder elkaar gelijkwaardig zijn, zodat hun verloop vaak van zowel van voor naar achter als van achter naar voor bekeken kan worden (uit :catalogus Art Information Festival 1975).

Michals verzette zich met zijn onderwerpkeuze, werkwijze en presentatievorm tegen de toen dominante fotografie van het ‘beslissende moment’. Hij liet zien dat fotografie, behalve een uniek moment in de werkelijkheid vastleggen, nog veel meer kan, zoals verhalen vertellen en de innerlijke kanten van het menselijke bestaan verbeelden. 'Als je naar mijn foto’s kijkt, kijk je naar mijn gedachten', is een treffende uitspraak van hem die hij in zijn werk altijd trouw is gebleven (bron: nederlandsfotomuseum.nl).

Eerste en laatste foto uit de serie "Herwonnen Paradijs" 1968.
bijdrage: Art Information Festival Middelburg 1975

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

Inleiding:
In het verlengde van mijn kunstencyclopedie gaat deze weblog over het boek als kunstwerk. Een kennismaking met vele andere kunstenaars. Voornamelijk uit de jaren zeventig en tachtig met af en toe een hoogtepunt uit de zestiger jaren. Beschreven wordt hoe Belgische en Nederlandse kunstenaars binnen de kunststromingen en -stijlen conceptuele kunst, concrete- en visuele poëzie, performance, land-art, stempelkunst en videokunst omgingen met het boek. Ook kunstenaarsboeken van internationale kunstenaars die in België en Nederland woonachtig zijn of waren en/of die daar uitgegeven zijn worden behandeld. Doelstelling van dit "onderzoek" is om de karakteristieke stijl van de kunstenaar in relatie met het boek zo goed mogelijk uit te leggen en te laten zien. Hiermee hoop ik een bijdrage te leveren aan het promoten van het kunstenaarsboek met haar schoonheid als volwaardig kunstwerk.

Dankwoord:
Deze weblog is een eerbetoon aan Frans Haks (1938-2006). Ik heb verder dankbaar gebruik gemaakt van de collecties van de universiteitsbibliotheken Groningen en Utrecht. Verder gaat mijn dank uit naar Peter van Beveren, Johan Deumens, Els ter Horst, Hetty Huisman, Co Seegers en Jan Voss voor hun blijk van waardering die zij hebben uitgesproken.

Omschrijving:
Het kunstenaarsboek is een autonoom kunstwerk dat op inhoudelijke of formele gronden een relatie met het traditionele boek vertoont. Het boek dient niet meer alleen als medium tot het overbrengen van informatie maar wordt gebruikt voor het realiseren van artistieke creatie en artistieke zelfexpressie. Een boek is een kunstenaarsboek wanneer het is gemaakt door één of meerdere kunstenaars die als enige(n) de verantwoordelijkheid draagt/dragen voor zowel de inhoud als de vorm van het boek. Dit betekent dat het boek niet mag worden onderbroken door teksten of informatie van anderen dan de kunstenaar(s) zelf. Er wordt geen onderscheid gemaakt tussen een unicum of een massaproduct. Tevens is het niet van belang welk materiaal voor de realisatie van het kunstenaarsboek is gebruikt en welke techniek(en) de kunstenaar heeft toegepast (Anne van der Zwaag maart 2003).

Mijn ideaal is de erkenning van het boek als onafhankelijke kunstvorm, waarin de taal, de letterlijke betekenis van woorden, minder belangrijk is, maar een geheel van inhoud en vorm ontstaat. Een boek kan het toevallige omhulsel zijn van een tekst, waarvan de structuur niet van betekenis is voor het boek: dit zijn de boeken in boekwinkels en bibliotheken. Een boek kan ook bestaan als een autonome en onafhankelijke vorm met daarin wellicht een tekst die de vorm benadrukt, een tekst die er een wezenlijk onderdeel van is: hier begint de nieuwe kunst van het boekmaken (Ulises Carrión)

Een passie en fascinatie voor het kunstenaarsboek!

Beter dan Begga Martens uit 'Bastaard in de Kunst?' kan het niet onder woorden worden gebracht:

Een kunstenaarsboek is een ervaring voor lichaam en geest. In tegenstelling tot andere boeken is de sensatie bij het ontdekken, de beleving van een kunstenaarsboek veel intenser, haast een sacraal gebeuren. De handeling op zich, het vastnemen, bestuderen van de cover, vol ongeduld wat hier achter schuilt… Dit is geen boek dat je in elke bibliotheek of boekhandel tegenkomt, neen, dit is een uniek kunstobject! Wanneer je de kaft openslaat en stiekem een glimp van de colofon uitpluist, word je al met je neus op de feiten gedrukt, dit is één van dàt aantal boekwerken die de kunstenaar heeft gecreëerd. Nu kom je tot het besef De Heilige Graal in handen te hebben. De spanning stijgt. Blad voor blad leer je de ideeën, de visie en een deel van het oeuvre van de artiest kennen. Het is niet zo een gebeuren waar je met tal van bezoekers naar een kunstwerk staat te gapen, gissend naar het gedachtegoed achter dit werk. Neen, dit is een één op één relatie, tussen jou en het boek, ja, tussen jou en zijn schepper.

Literatuur

Agora en het netwerk van Fandangos, Marc Goethals 2010
Anne Moeglin-Delcroix (Esthétique du livre d'artiste (1960-1980), Paris, Jean-Michel Place/Bibliothèque nationale de France, 1997)
Anne Moeglin-Delcroix, Verzamelde werken: een hommage aan Ulises Carrión, Groningen (1991)
Artists' books: the book as a work of art, 1963-1995 / Stephen Bury
Artists' Books. Arts Council of Great Britain 1976
Boek als beeldend middel (beeldende kunst als boek), Peter van Beveren, Geurt van Dijk P.M. ter Hofstede 1977
Books as art / Timothy A. Eaton (1993)
Caldic Collection: artists' books, Rotterdam (2007)
Concrete Poezie, Fluxus en conceptuele kunst: een boekenfrictie, Marc Goethals 2006
Cover to cover: het kunstenaarsboek in perspectief / Rob Perrée (2002)
De letter te lijf. Beeldvorming van cocrete en visuele poezie in Nederland en Vlaanderen. Humphrey Ottenhof 2005
F. Bool en G.J. de Rook Het boek als kunstwerk in Nederland, Museumjournaal, 22 (1977)
F. Bool en G.J. de Rook Nederlandse kunstenaarsboeken, Den Haag (Haags Gemeentemuseum) 1978
Gelderse Bibliotheek. Van Kunstenaarsboeken. Arnhem, SBK-Gelderland, 1990
Het Nederlandse fotoboek, NAi Uitgevers 2012
Kunstenaarsboeken & visuele, konkrete poëzie = Artists' book & visual, concrete poetry / Antiquariaat André Swertz
Künstlerbücher mit Photographie seit 1960 / Hans Dickel (2008)
Michael Gibbs, All or nothing and other pages, Uniformbooks 2016
NOT DONE! Het KUNSTenaarsboek Imschoot, MuHKA Antwerpen 2007
Over konkrete en visuele poezie in Nederland, Humprey Ottenhof, Utrecht 1980
Sequence 1 - Nederlandse kunstenaarsboeken in internationaal perspectief, Academie Minerva, 2015
Zieteratuur - concrete en visuele poëzie, uitgeverij Passage 2010 / Karel ten Haaf