Het archief kaartensysteem van Paul Bonger en Rick Vermeulen

Sonsbeek 1972 (drie delen 13 x 17 cm.)

In 1974 heeft de kunstenaar Paul Bonger op de Academie van Beeldende Kunsten in Rotterdam de richting publiciteit/grafische vormgeving afgerond. Gedurende deze opleiding in 1972 heeft Bonger samen met Rick Vermeulen een driedelige catalogus en kunstenaarsproject in één, vormgegeven in de stijl van een archiefkaarten systeem uitgegeven: Sonsbeek '72 (Sonsbeek 1972, driedelig, oplage 700).

"De driedelige katalogus Sonsbeek '72 is ontstaan uit de gegevens van een project, dat wij hebben uitgevoerd in de periode november '71 - juni '72. Wat was het uitgangspunt van het project? Van de Sonsbeektentoonstellingen in '49 - '52 - '55 - '59 en '66 kon (en kan) men alle beelden op een andere plaats, maar in dezelfde staat terugvinden. De tijdelijkheid daarentegen van de projecten en objecten, zoals getoond tijdens de manifestatie "Sonsbeek buiten de perken", was voor ons een reden eens na ta gaan wat er van déze projecten en objekten was terug te vinden.

Bij de uitvoering van het project zijn wij er van uitgegaan, alsof we ''verlaat" bezoeker van de manifestatie waren. We bezochten de oorspronkelijke plaats van het projekt/objekt, fotografeerden en beschreven die en vervolgens deden we hetzelfde met de huidige plaats. Voorbeeld: de gigantische wig van Ronald Bladen. Op de plaats in park Sonsbeek was niet veel meer te vinden, behalve een geringe kleurverandering van het nieuwe asfalt. De wig zelf vonden we in stukken terug tegen een bouwkeet van een firma in Arnhem. De meeste projekten/objekten vonden we eveneens terug in een gehel andere staat: op vuilnisbelten, gedemonteerd en in kisten verpakt, op schroothopen, bij mensen thuis op de kast.

In enkele gevallen was er niets meer terug te vinden. Aan de 35 filmers stuurden we een stencil met het verzoek de plaats, waar de film zich bevond, te beschrijven en er een foto van te maken. Beschrijving en foto waren hun aandeel in ons projekt. De oorspronkelijke plaats was hier steeds het grasveld bij het Gemeentemuseum Arnhem, waar tijdens de manifestatie de filmtent stond. Van enkele filmers hebben we geen response gehad binnen een bepaalde termijn. De tweede kaart is dan vervallen.

Het aandeel van een paar kunstenaars bestond uit een publikatie in één van de beide Sonsbeek-katalogi. Als hun projekt betrekking had op een lokatie hebben we die opgezocht en gefotografeerd. Anders reproduceerden wij de desbetreffende bladzijden uit de katalogus. De uiteindelijke vorm van de boekjes is ontstaan uit de bundeling van de ongeveer 360 kaartsysteemkaarten, met op de voorkant de gegevens en op de achterkant de foto (december 1971)".

Paul Bonger met 48 lege museumzalen

Omslag 48 museumzalen

Stedelijk Museum Amsterdam

Gemeentemuseum Den Haag

In 1974 heeft de kunstenaar Paul Bonger op de Academie van Beeldende Kunsten in Rotterdam de richting publiciteit/grafische vormgeving afgerond. Gedurende deze opleiding in 1972 heeft Bonger samen met Rick Vermeulen een driedelige catalogus en kunstenaarsproject in één, vormgegeven in de stijl van een archiefkaarten systeem uitgegeven. Een inventaris van de verblijfplaatsen van de tijdelijke en vluchtige kunstwerken van de beruchte tentoonstelling 'Sonsbeek 1971 buiten de perken'. Daartoe werd steeds de voormalige locatie van het kunstwerk gefotografeerd waarna de betreffende kunstenaar werd gevraagd om de huidige verblijfplaats van het kunstwerk te fotograferen en te beschrijven. Aan deze bijdrage hebben o.a. Bas Jan Ader, Joseph Beuys, Marinus Boezem, Stanley Brouwn, Daniel Buren, Jan Dibbets, Ger van Elk, Hans Eykelboom (Eijkelboom), Barry Flanagan, Dan Graham, Douglas Huebler, Donald Judd, Sol LeWitt, Richard Long, Dennis Oppenheim, Nam June Paik, Panamarenko, Edward Ruscha & Wim T. Schippers meegedaan.

Bonger heeft in de jaren 1972-1976 een drietal projecten uitgevoerd waarin hij tentoongestelde kunstwerken in situ fotografeerde en vervolgens de lege tentoonstellingsruimten. De camera is ofwel op het kunstwerk gericht, ofwel op de ruimte waarin het kunstwerk zicht bevindt of bevonden heeft. In 1974 heeft Bonger een bijzonder kunstenaarsboek uitgegeven: 'Musea In Rust' - 48 lege museumzalen gezien door Paul Bonger (Goethe-Institut Provisorium 1974 oplage 300). Het boek, met op de omslag een groot andreaskruis, bestaat uit paginagrootte foto's van lege museumzalen van o.a. Van Abbemuseum, Stedelijk Museum Amsterdam en Gemeentemuseum Den Haag.

In dit boek wordt de relatie tussen kunst en omgeving aan de orde gesteld. Over de wat filosofische kant van het project laat Bonger zich niet uit (uit: European art and my reflection Stedelijk Museum Amsterdam 1976). Symboliseert Bonger met deze 48 lege zalen misschien de heraldische doodverklaring van de kunst? Dat de grenzen van de schilderkunst zijn bereikt? Sinds de jaren zestig ontstonden steeds weer discussies onder kunstenaars en critici over de waarde van de schilderkunst, en toen ‘Op Losse Schroeven’ in 1969 werd georganiseerd was het medium al meer dan eens dood verklaard. Al in 1966 stelde Ad Reinhardt: ‘Ik ben bezig met het maken van de laatste schilderijen die iemand ooit ergens maken kan’. Er leek dus opnieuw na Malevich en Rodchenko een einde gekomen te zijn aan de schilderkunst. Natuurlijk werd er nog wel geschilderd, maar de zin ervan leek verloren. Dat was ten tijde van de Minimal Art, die de schilderkunst overbodig gemaakt leek te hebben, en van stromingen als Arte Povera, Land Art en vooral Conceptual Art die in 1974 zijn hoogtij vierde in Nederland en in dat jaar aan zijn einde kwam. Het levendige en progressieve culturele klimaat dat eind jaren zestig/begin jaren zeventig in Nederland, met name in Amsterdam, heerste, trok veel buitenlandse kunstenaars en andere kunstprofessionals aan. Volgens Jan Dibbets hebben deze hoogtijdagen van de Nederlandse kunst maar kort geduurd: 'in 1973/1974 was het eigenlijk alweer voorbij'. Hij was klaar met de horizon en distantieerde zich van het conceptualisme, om verder te gaan met nieuw werk.