De Atlas van Gerhard Richter

De Duitse kunstenaar Gerhard Richter bedient zich van bestaand beeldmateriaal en wordt op grond hiervan wel vergeleken met de kunstenaars van de pop art. De thema's die hij kiest zijn echter die van de traditionele schilderkunst en fotografie en niet van de reclame. De vroege schilderijen tonen een breed scala aan banale onderwerpen, ontleend aan de massamedia. Ze zijn geschilderd in grijstonen en vormen een ironische reactie op de informele kunst, pop art en het sociaal realisme. Het beeld, als een zogenaamde objectieve weergave van de werkelijkheid, fascineert hem. De 'foto-schilderijen' zijn enigszins wazig (bron: Kunst van nu).

Richter heeft vanaf begin jaren zestig tot heden ongeveer 4.000 foto's verzameld. De ongelijksoortige, caleidoscopische verzameling, bekend als 'Atlas', weerspiegelt als een soort dagboek het oeuvre van de kunstenaar. Hij verzamelt krantenknipsels, losse foto's, fotoseries, schetsen, kleurstudies, landschappen, portretten, stillevens. Richter verzamelt deze foto's die hij gebruikt als basis voor zijn schilderijen. Die foto's presenteert hij, soms samen met schetsen, als atlas op tentoonstellingen en in boeken. Het kunstenaarsboek Atlas van de foto’s en schetsen (Hedendaagse Kunst Utrecht 1972) is zijn eerste atlasuitgave. De toenmalige museumdirecteur Wouter Kotte van de museum Hedendaagse Kunst schreef op de achterkant van het boek: 'De in deze katalogus gereproduceerde foto's en schetsen tonen de komplete verzameling ('atlas') van 315 bladen, die Richter in de laatste jaren min of meer sporadisch heeft samengesteld. Foto’s en tekeningen zijn in samenhang met de themata uit verschillende perioden ontstaan; zij vormen voorbeelden voor schilderijen, variaties op en onderzoekingen naar visuele mogelijkheden. Daarom verschaffen deze bladen inzicht in de manier van werken van deze Duitse kunstenaar'.

De delen uit de jaren zestig zijn vooral zwart-witfoto’s: illustraties uit kranten en tijdschriften of amateurkiekjes. Destijds benadrukte Richter in interviews zijn onverschilligheid aangaande de onderwerpen; later kwam hij daarop terug. Nu wordt zichtbaar hoe Richter in de allereerste jaren vooral foto’s selecteerde die voor de intens burgerlijke jaren vijftig staan, en foto’s die het 'Leben mit Pop evoceren' - de nieuwe consumptiewereld die zich naar Amerikaans model ontwikkelde. Verder komt men in de 'Atlas' de confrontatie van foto’s van de Jodenvervolging en concentratiekampen met pornoplaatjes tegen – aldus reageert Richter, in de semi-private omgeving van zijn atlas, op de onmogelijkheid om in zijn 'echte' werk op een andere dan een zeer indirecte manier in te gaan op het trauma van de holocaust. Elke directe thematisering zou onherroepelijk een obsceen, pornografisch karakter krijgen. Hier gebruikt Richter de 'Atlas' dus niet meer als een repertorium voor zijn schilderkunstig werk, maar als een reflectie op de mogelijkheden en onmogelijkheden daarvan (uit: De Witte Raaf, editie 69 1997).

Fragmenten uit: Atlas van de foto's en schetsen